×
Welkom Reisverslagen Reizen Boeken Blog Anders Reizen Contact

Rondreis Israël

De historie is zichtbaar, soms laag na laag

Reisverslag: Ronald Wilfred Jansen
Foto's: Ronald Wilfred Jansen

Aan de Dode Zee ligt de citadel Massada op een hoge rots en in de rotsen van oase Ein Gedi zijn resten van Romeinse aquaducten te zien. Jeruzalem is een en al historie: van de Olijfberg tot de Tempelberg en Yad Vashem. In Bethlehem is het dringen geblazen. Rond het Meer van Galilia valt behalve van opgravingen ook van de natuur te genieten. Ook aan de Middellandse Zeekust is de historie zichtbaar: van kruisvaarders­burcht tot Romeins theater en hippodroom.

Dode Zee

Baden in modder en drijven op zout water

Vanaf de luchthaven van Tel Aviv vertrek ik met de bus naar Massada, een citadel op een hoge rots bij de Dode Zee. De temperaturen zijn hoger dan normaal in oktober: boven op de berg is het 38 graden. Als de temperatuur nog hoger oploopt wordt de plek afgesloten, zodat er geen toeristen bezwijken.

Het is in ieder geval veel te heet om de berg via de enige route te beklimmen: een slangenpad dat al door de Romeinse historicus Flavius Josephus werd beschreven. Dus rest het alternatief: een kabelbaan die je in een paar minuten omhoog brengt.

Op de rots zijn ruïnes zichtbaar van het fort waar ooit koning Herodes de scepter zwaaide. Deze Romeinse vazal liet de burcht versterken en heerste als een gewelddadige tiran, die regelmatig veel joden liet vermoorden.

Vanaf Massada breng ik een bezoek aan de Dode Zee. Spullen die in de kleedhokjes worden achtergelaten zijn niet veilig voor dieven. Door het extreem hoge zoutgehalte (33%) is het mogelijk op de zee te drijven. Een unieke ervaring.

Het lopen in dit water gaat veel zwaarder dan normaal. Met mijn camera in de hand val ik bijna in het water, doordat ik in de modder vast kom te zitten. Ik loop op slippers, om me te beschermen tegen eventueel scherpte steentjes.

Velen smeren zich in met modder van de bodem, in de verwachting dat dit een genezende werking heeft. Na het baden kan onder de douches het zout en de modder worden afgespoeld.

Ten noorden van Massada liggen de oase Ein Gedi en de gelijknamige kibboets, aan de westzijde van de Dode Zee. Er boven ligt een fraai natuurgebied met snel stromend rivierwater, watervallen, bomen en struiken. Een heel contrast met de omringende Judeawoestijn.

In de rotsen zijn uitsparingen van voormalige Romeinse aquaducten zichtbaar. Hoog op de rosten zie ik enkele steenbokken.

Koning David zou zich hier tussen de rotsen schuil hebben gehouden voor koning Saul. Opgravingen van een ritueel bad en wat hutten zouden daar aanwijzingen voor zijn. Omdat dit een waterrijk gebied is heeft het nabijgelegen Jordanië interesse in dit gebied. Water is schaars in het Midden-Oosten en vormt dan ook een bron van conflicten tussen buurlanden.

Van Ein Gedi vertrek ik voor vier dagen naar Jeruzalem, dat ongeveer tussen Tel Aviv en Massada ligt.

Jeruzalem

De rijke historie is op veel plaatsen zichtbaar

Jeruzalem heeft een rijke historie en een gemengde Joodse en Arabische bevolking. Oost-Jeruzalem wordt door de Palestijnse Autoriteit geclaimd als hoofdstad van een door haar te stichten staat. In 1980 werd dit gebied geannexeerd door Israël, een besluit dat tot op heden niet erkend wordt door de internationale gemeenschap.

Meer dan 10 procent van de bevolking woont in de hoofdstad van Israël, het is met zo’n driekwart miljoen inwoners een erg drukke stad.

Ik heb de indruk dat hier weinig zware criminaliteit is. Je moet wel oppassen voor zakkenrollers, maar ik zie ook geldwisselaars met stapels bankbiljetten zwaaien. Iets wat in een van de grote steden in Nederland zeker snel zal uitlopen op een overval.

Vanaf de Olijfberg, ten oosten van de stad, is het uitzicht over Jeruzalem prachtig. Ook hier zijn verkopers, bedelaars en kameeldrijvers aanwezig maar deze zijn niet opdringerig, zoals ik in Turkije en vooral Egypte wel heb meegemaakt. De berg dankt zijn naam aan de olijfbomen die er groeien.

De Olijfberg is een locatie waar zich veel Bijbelse gebeurtenissen zouden hebben afgespeeld. Volgens de overlevering weende Jezus hier over de stad Jeruzalem, die in het jaar 70 compleet zou worden verwoest door de Romeinen.

Vanaf de Olijfberg wandel ik langs Dominus Flevit naar Getsemane aan de voet van de Olijfberg, de tuin waar Jezus volgens de overlevering werd overgeleverd aan de Romeinen. Van een grot in de mooi aangelegde Heilige Graftuin zou de herrezen Jezus de steen voor de ingang hebben weggerold.

Storend is dat vooral Amerikaanse toeristen voor de ingang poseren voor een foto. Niet de verhalen, maar de rust in de tuin die als een oase in het hectische Jeruzalem ligt doet mij goed.

Via de Leeuwenpoort in de oostelijke muur loop ik het oude stadsgedeelte in. De Cardo is de oude hoofdstraat, waar nog steeds winkeltjes zijn. De originele straatstenen zijn nog te zien. Stille getuigen komen zo tot leven.

Ik vervolg mijn weg langs het Bad van Bethesda (waar Jezus een kreupele zou hebben genezen van zijn kwalen), de St. Anna Kerk (in de crypte onder deze kerk zou de maagd Maria zijn geboren) en Lithostrotos (waar de Romeinse stadhouder Pontius Pilatus Jezus ter dood veroordeelde).

Hierna bezoek ik de Heilige Grafkerk, waar het graf van Jezus aanbeden wordt. Bij binnenkomst zie ik een vrouw die op haar knieën ligt en haar handen en hoofd op het graf legt. Het is extreem druk in de kerk, hoogseizoen in oktober. Ik verlaat de kerk snel en zoek rust op het nabijgelegen plein.

Na zijn veroordeling droeg Jezus zijn kruis over de nabijgelegen Via Dolorosa (sinds 1250). De verschillende versies over waar Jezus begraven zou zijn vind ik bijzonder verwarrend. Commer­cie, Bijbel­inter­pretaties en zichtbare monu­menten op een hoop gegooid. De zichtbare sporen uit het verleden geven mij meer houvast dan de honderden verhalen.

‘s Avonds doe ik mee met een excursie ‘Jeruzalem by night’. We gaan met de bus door de extreem-orthodoxe joodse wijk Meah Shearim, waar overdag geen pottenkijkers worden geduld. Opvallend zijn de ingepakte joodse vrouwen, met pruiken die begerige blikken moeten onderdrukken.

De Knesset, het parlementsgebouw van Israël, en de nabij gelegen Menorah, een zevenarmige kandelaar die de staat Israël symboliseert, bieden ‘s avonds een heel andere aanblik. Vanaf de westzijde van de stad is er een mooi uitzicht over de lichtjes en nachtelijke hemel van Jeruzalem. Met mijn camera op een balustrade maak ik een mooie tijdopname.

De volgende ochtend wil ik het Tempelplein met de Rotskoepel en Al-Aqsamoskee bezoeken. Helaas staan er al rijen toeristen in de brandende hitte. Ik besluit mijn heil ergens anders te zoeken en bezoek de Kerk van het Cenakel op de berg van Zion. Het gebouw stamt uit 1335 en op deze plek zou Jezus zijn laatste avondmaal hebben gehouden.

Ik bezoek ook nog de 19e eeuwse Erlöserkirche, een Evangelisch-Duitse kerk. Het is opvallend hoeveel verschillende kerken van verschillende religieuze stromingen zich in Jeruzalem bevinden. Ook de interieurs, waaronder de glas-in-loodramen, verschillen erg.

In Jeruzalem wonen erg veel nationaliteiten, waaronder ook veel Russen, waarvan de mannen duidelijk te herkennen zijn aan hun ‘Poetin-uiterlijk’. Israël heeft een kust aan zowel de Middellandse Zee als aan de Rode Zee en vormt daarmee – samen met Egypte – een continentale brug van Azië en Europa met Afrika.

Israël is wel het enige land ter wereld met een Joodse bevolkingsmeerderheid. In het Midden-Oosten is Israël bovendien het enige land zonder islamitische bevolkingsmeerderheid.

Met een Bar Mitswa bij de Klaagmuur wordt gevierd dat jongens op hun 13e voor de joodse gemeenschap volwassen worden. De jongens lezen voor uit de Thora. Vrouwen worden niet toegelaten tot de Klaagmuur en moeten van achter een scherm toekijken.

Hun feestvreugde lijkt er niet minder om. Op het plein achter de omheining dansen jonge, joodse vrouwen met vrouwelijke toeristen.

De joden vormen geen homogene groep in Israël. Orthodoxe joden worden vrijgesteld van militaire dienst en gemeentelijke belastingen, hetgeen bij andere joden veel ergernis oproept. Sommige joden zijn zo arm dat ze bedelen om geld. De lonen zijn laag. De kosten hoog.

Yad Vashem

De holocaust indrukwekkend in beeld gebracht

Ik bezoek het holocaust-herdenkingscentrum Yad Vashem. Het bestaat uit verschillende monumenten die de volkerenmoord in beeld brengen. Vooral de digitaal gevormde film vlak bij de ingang maakt veel indruk op mij. Beelden van huizen passeren de revue, met achter de gevels de gezichten van voormalige bewoners. Het ademt de leegte die is achtergelaten door de vermoorde joden.

De indeling van Yad Vashem is zodanig dat je gedwongen bent alle vertrekken te bezoeken, die alle stadia van de Jodenvervolging behelzen, van isolatie tot deportatie en vernietiging. Binnen is het verboden om te fotograferen. Iemand die hiervoor twee waarschuwingen kreeg wordt naar buiten begeleid.

Bijzonder indrukwekkend is ook de spiegelzaal met duizenden lichtjes die herinneren aan de vermoorde joodse kinderen. De namen van hen worden continue gememoreerd. Bij het Kindermonument, dat bestaat uit een aantal witte pilaren, leven hagedissen tussen de muren.

De onverwachte ontmoeting met deze reptielen geeft mij vreugde tijdens de rondwandeling. Voor sommigen is het bezoek aan Yad Vashem echter te belastend. Vooral voor mensen die familieleden hebben verloren tijdens de gruwelijke oorlogsjaren.

Bethlehem

Dringen rond de vermeende geboorteplaats van Jezus

Ik vertrek naar Beth­le­hem op de Wes­te­lijke Jordaan­oe­ver, een Palestijnse stad 10 kilometer ten zuiden van Jeruzalem. Het gebied is door een muur omringd en wordt bewaakt door Israë­li­sche soldaten, die willen voorkomen dat zelf­moord­com­man­do’s passeren. Bewapende militairen doorzoeken elke bus.

Bethlehem was bezit van Israël maar na de Oslo-akkoorden is het overgedragen aan de Palestijnse Autoriteit.

Volgens de overlevering ligt in de stad het graf van de Joodse ‘aartsmoeder’ Rachel. Zowel volgens de islam als het christendom is Bethlehem de geboorteplaats van Jezus. In Bethlehem leefden voornamelijk christelijke Palestijnen maar na 1949 zijn rond de stad vluchtelingenkampen ingericht voor voornamelijk islamitische Palestijnen. De pelgrimsplaats die eeuwenlang door joden, christenen en moslims bezocht werd, is thans veranderd in een militaire vesting, waar ik tijdens mijn verblijf de nodige spanningen voel.

De sfeer is jachtig en rommelig. Veel getoeter. Veel bussen. Verplicht onderdeel is een bezoek aan een souvenirwinkel. In de Geboortekerk van Jezus bevindt zich een grot waar Jezus geboren zou zijn. De toeristen staan als haringen in een ton gepakt op de trap die naar de grot leidt. Ik bedank voor de eer.

Onze gids kan zich door de grote drukte in de Geboortekerk niet verstaanbaar maken. Een toerist krijgt ruzie met een toezichthouder. Naar mijn idee gedragen de toezichthouders zich agressief door mensen uit de zalen te weren. De heilige sfeer is wat mij betreft ver te zoeken in de Geboortekerk van Jezus.

Meer van Galilea

Opgravingen en natuur rond het Meer van Tiberias

Ik ben opgelucht dat ik het drukke Jeruzalem kan verlaten. Door de Jordaanvallei trek ik noordwaarts richting Tiberias. Aan mijn rechterzijde zie ik grensafscheidingen en daarachter Jordanië, waar rijen kassen staan. Woestijn wordt afgewisseld met groene oases.

Het noorden van Israël is over het algemeen vruchtbaarder dan het zuiden. Ik zie regelmatig viskwekerijen die het verlies aan vis uit de Middellandse Zee moeten compenseren en gebieden die doen denken aan de uiterwaarden in Nederland. Her en der zijn plantages met bananen en avocado’s. Installaties voor wateropvang en wind- en zonne-energie zijn aanwezig. Ook lopen hier (Hollandse) stieren en koeien vlak bij de grens met Libanon en Syrië.

Onderweg naar Tiberias bezoek ik het fraaie opgravinggebied bij Beit She’an, waar veel Romeinse overblijfselen te zien zijn. De indeling van de oude stad is nog goed zichtbaar. Zuilen markeren de hoofdstraat waaraan de winkeltjes lagen. Een maquette geeft een goed beeld.

Ook is hier nog een mooi theater te zien. De kunstmatige boom op een heuveltop die als decor diende voor de film ‘Jesus Christ Superstar’ is via een wandeling te bereiken. In Beit She’an is het gelukkig niet druk, hetgeen misschien ook aan de shabbat ligt.

In het natuurpark Gan Hashlosha, ten westen van Beit She’an, zijn warmwaterbronnen en knabbelen vissen aan je tenen. Op deze zondag wordt het recreatiegebied uitgebreid bezocht door de regiobewoners. Er wordt enthousiast gezwommen. Overal is de lucht van barbecues te ruiken.

Tiberias ligt nog iets noordelijker, aan het Meer van Galilea. Ten westen ervan ligt Nazareth, waar ik de Aankondigingkerk bezoek, de grootste kerk van Israël. Hier zou een engel aan Maria de geboorte van Jezus hebben aangekondigd.

De kerk, gebouwd in de jaren 60 van de vorige eeuw, heeft meerdere verdiepingen voor verschillende diensten. Er zijn mozaïeken uit meerdere landen te bewonderen die verwijzen naar Maria.

Als ik langs het Meer van Galilea wandel zie ik zilverreigers met zwarte snavels en gele poten. Ook zie ik blauw-bruine en zwart-witte ijsvogels die af en toe naar beneden duiken in de zijtakken van het meer om vis te vangen.

Ik ben een natuurmens en heb minder belangstelling voor de talloze souvenirwinkels en ijstenten. Hoewel het af en toe goed vertoeven is op een terras langs de waterkant.

‘s Avonds is het op de boulevard in Tiberias aan de waterkant erg druk met marktkraampjes, terwijl het overdag erg rustig was. In Israël wordt geleefd in de avonduren. Elke avond is er een lichtshow, die de moeite waard is om te zien. Aan de overzijde zie ik de lichten van Jordanië.

Prettig is dat de temperatuur ‘s avonds zakt naar zo’n 22 graden, wat enige verkoeling brengt. Het lijkt er op dat het klimaat in het noorden iets minder heet maar wel vochtiger is dan in het zuiden van Israël.

De boottocht op het meer van Galilea in een zogenaamde Jezusboot vind ik ontspannend. De bemanning van de boot gooit tweemaal een net uit, echter zonder vis te vangen.

Na de boottocht bezoek ik de Berg van de Zaligsprekingen, aan de noordwestelijke oever van het Meer van Galilea. Volgens de overlevering sprak Jezus hier de Bergrede uit.

Vervolgens bezoek ik de Kerk van de Broodvermenigvuldiging: de plaats wordt gezien als de plek waar Jezus vijfduizend mensen te eten gaf door het wonder van de broodvermenigvuldiging. Er liggen mozaïekvloeren uit de vierde- en vijfde eeuw en bij het altaar ligt een kalksteen waarvan men denkt dat Jezus er het brood op plaatste.

In Kafarnaüm aan de noordoever van het Meer van Galilea staat de synagoge waar Jezus les gaf en de voormalige woning van Petrus. Hier zijn vishaken gevonden, die wijzen op het beroep van Petrus. Het is in ieder geval een van de oudste huizen in Israël waar christelijke erediensten zijn gehouden.

Vlak bij de grens met Syrië zie ik wachtposten waar de vlag van Israël wappert. Hier is fel gestreden. Bepaalde gebieden zijn omrasterd omdat hier nog actieve mijnen liggen. Op de terugweg zie ik de zon ten noorden van het meer tussen de bergen ondergaan.

Middellandse Zeekust

In Megiddo is de geschiedenis laag na laag zichtbaar

Ik vervolg mijn weg naar het westen en bezoek de oude kruisvaarderburcht in een Arabische wijk van Akko aan de Middellandse Zee. Er ligt ook een haven. Typerend zijn de groene kleuren van deuren, ramen en het dak van de Al- Jazzarmoskee.

De kruisvaarderburcht is opgegraven uit puinresten. Veel is er nog te zien, ook de latrines en mooie gewelven.

In 1291 moesten de kruisvaarders hun laatste bolwerk prijsgeven aan de Mameluken. Al lopend realiseer ik mij dat zich op locaties als deze veel moet hebben afgespeeld. De schilder Cornelis van Haarlem (1562-1638) heeft ooit Akko bezocht en geschilderd.

Na Akko bezoek ik het klooster Muhraqa met tuin, dat op de berg Karmel ligt. Het complex is door de Karmelieten gebouwd en biedt een mooi uitzicht over de vlakte van Jizreël.

Het nabij gelegen Megiddo is een zogenaamde tel (heuvel of hoogte) met zichtbaar meerdere bouwlagen die opeenvolgende culturen weerspiegelen. Door zijn strategische ligging bij een (handels)pas door het gebergte was de locatie erg populair als vestigingsplaats.

Men bouwde op zulke populaire locaties eenvoudig verder op de restanten van zijn (vaak overwonnen) voorganger. Je ziet op meerdere historische plaatsen in Israël opeengestapelde restanten van de Griekse, Byzantijnse, Romeinse, Kruisvaarders, Ottomaanse en Turkse cultuur.

Ik zak verder af naar het zuiden en bezoek Netanya. Aan het strand bewonder ik ‘s avonds de mooi gekleurde luchten boven de Middellandse Zee tijdens de zonsondergang. Het licht is in Israël anders dan in Nederland: veel helderder en met meer rood in de lucht. Ook gaat hier de zon veel sneller onder dan in Nederland en de maan is iets gedraaid.

30 kilometer ten noorden van Netanya ligt Caesarea, een belangrijke stad ten tijde van de Romeinen en de kruisvaarders. Evenals in de oudheid ligt Caesarea nog steeds aan de kust van de Middellandse Zee. Ook hier is de invloed van verschillende culturen goed te zien.

Veel gebouwen zijn bewaard gebleven, zoals de residentie van koning Herodes, waar ooit Pontius Pilatus heeft gelogeerd.

Tevens zijn er restanten van het theater en het hippodroom te zien. Het theater is voorzien van een moderne bühne en trappen, hetgeen niet erg fraai oogt. Een multimediapresentatie geeft een bondig en krachtig beeld van de geschiedenis van deze plek.

Na wat rust te hebben genomen ga ik naar Ben Gurion Airport in Tel Aviv voor de terugreis. Onderweg naar huis zie ik vanuit het vliegtuig de zonsondergang boven de wolken.

Israël is mij goed bevallen. Vooral het bezoek aan Yad Vashem vond ik indrukwekkend. Ook de stille getuigen die herinneren aan het rijke verleden hebben veel indruk op mij gemaakt. Vooral details, zoals een inscriptie van een spel door een Romein in een originele vloer. Jezus zal ongetwijfeld een historische figuur zijn geweest, maar de talloze overleveringen over hem zonder sluitend bewijs zijn voor mijn beleving minder interessant dan concrete overblijfselen uit het verleden. De hoge temperatuur en drukke toeristenstroom op bepaalde locaties in oktober is mij tegengevallen.

Zelf een reisverslag schrijven

De honderden reisverslagen op deze site zijn allemaal geschreven door reizigers zoals jij en ik. Ook jouw verslagen zijn welkom: over nieuwe bestemmingen, maar ook over bestemmingen waarover al verslagen op de site staan. We mailen je graag onze uitgebreide tips en aanwijzingen voor het schrijven en aanleveren van een reisverslag.
Ik wil zelf schrijven!