Overal op het met forten versterkte eiland is de geschiedenis zichtbaar van het strategisch gelegen Malta. De meeste sporen lieten de Johannieters na, de Maltezer Orde die hier slag leverde tegen de Ottomanen terwijl andere ridderorden al ontbonden waren. Nergens bleef de Roomse Inquisitie ook zo lang actief als op Malta. Napoleon maakte pas een eind aan allebei.
Al ver voordat onze jaartelling begon werd Malta keer op keer veroverd en heroverd: na de Feniciërs en de Grieken kwamen in 217 v. Chr. de Romeinen, die bleven tot de val van hun rijk zo’n half millennium later.
De kleine eilandengroep in de Middellandse Zee heeft een bijzondere strategische ligging tussen het Europese vasteland, het Midden-Oosten en het noorden van Afrika. De kale en rotsachtige eilanden hadden ook weinig anders te bieden dan dat. De bossen waren zoals op veel eilanden in de Middellandse Zee al in de oudheid gekapt voor brandhout, scheepsbouw en akkerbouw, waarna de erosie toesloeg.
Na de Romeinen kwamen de Vandalen, de Goten, de Byzantijnen, de islamitische Arabieren en uiteindelijk de Normandiërs. In 1530 schonk keizer Karel V het eiland aan de Johannieter Orde, die sindsdien ook Maltezer Orde wordt genoemd. Zij hebben de meeste sporen op Malta achtergelaten.
In Europa bestonden al eeuwen verschillende ridderordes, waarvan de Tempeliers en de Johannieters de meest bekende waren. De ordes vochten mee tijdens de kruistochten naar het Heilige Land, maar zorgden ook voor de veiligheid en het welzijn van christelijke pelgrims op de bedevaartroutes.
De ordes werden bemand door geestelijken met zwaarden die het voornamelijk opnamen tegen de islam en de Ottomanen. De hoeveelheid ridders van de religieuze orden was even groot als die van de wereldlijke machthebbers, waardoor ze nogal wat macht hadden.
De Johannieters stonden vooral bekend als hospitaalridders. De Tempeliers waren rijker en machtiger. Koning Filip begon zijn strijd om de macht van het koningshuis te versterken met het opheffen van de Orde van de Tempeliers.
De Johannieters erfden hun tegoeden en mochten, nadat hun thuisbasis Rodos in 1522 door de Ottomanen was veroverd, als laatst overgebleven broederschap uitwijken naar Malta. De eilandengroep was niet bepaald vruchtbaar en er was weinig drinkwater voorhanden. Het hoofdstadje Mdina was slecht verdedigd, maar de ligging van Malta op de route naar het Heilige Land was van groot belang. De hospitaalridders en het geld konden hier dan ook goed gebruikt worden.
Grootmeester L’isle d’Adam neemt de sleutels van de kleine hoofdstad Mdina in ontvangst maar geeft er de voorkeur aan om zijn orde aan zee te vestigen en daar een haven aan te leggen. Deze verschijnt naast het gebied Birgu en krijgt de naam Grand Harbour.
De volgende jaren worden besteed aan het verstevigen van zowel Mdina als Birgu. Aan de monding van de haven wordt het Fort Sint-Elmo gebouwd en ter verdediging van Birgu wordt het reeds bestaande Fort Sint-Angelo ingrijpend verstevigd. Ook breiden de riddermonniken hun vloot uit.
Heel veel tijd om alle bouwplannen uit te voeren krijgen de kruisridders niet. In 1565 valt het oppermachtige Ottomaanse rijk het eiland aan met een armada bestaande uit meer dan 190 schepen.
Met een overmacht van 4 tegen 1 zetten de Turken de aanval in, zich verzekerd wanend van een snelle overwinning. De toenmalige grootmeester Jean de la Valette biedt echter fel verzet tegen de Turkse sultan Süleyman de Grote.
De Ottomanen slagen er uiteindelijk in om aan land te komen en Fort Sint-Elmo krijgt het zwaar te verduren. De vesting kan in de nachtelijke uren heimelijk bevoorraad worden via de kleine Porta del Soccorso, maar het mag niet baten.
Na een maand van continue beschietingen met kanonnen en 6.000 Turkse slachtoffers verder valt het fort uiteindelijk. De Turken werpen zich vervolgens op de forten Sint-Angelo op Birgu en Sint-Michael op Senglea, die dieper landinwaarts langs de Grand Harbour liggen.
De situatie lijkt hopeloos voor de ridders maar ze vechten tot de laatste man, in afwachting van beloofde versterkingen. Ook aan Turkse zijde zijn de verliezen enorm en het invasieleger raakt danig verzwakt.
Als de Spaanse generaal Don Garcia, die onderkoning van Sicilië is, na vier maanden beleg eindelijk met 8.000 soldaten in het noorden van Malta aan land gaat om zijn christelijke broeders te hulp te schieten rest hem weinig anders dan de zich reeds terugtrekkende Ottomanen in de pan te hakken.
De overwinning telt extra zwaar omdat het de eerste keer tijdens een eeuw expansie is dat het Ottomaanse leger een nederlaag om de oren krijgt en dus niet onoverwinnelijk blijkt. Maar de tol is hoog: Malta ligt in puin en een derde van de bevolking is gestorven tijdens de strijd.
Het beleg van Malta in 1565 wordt The Great Siege genoemd en de overwinning wordt op Malta nog steeds herdacht. Het was de laatste slag in de geschiedenis waarbij kruisridders betrokken zijn geweest.
Grootmeester De la Valette had zijn hospitaalridders met veel moed en standvastigheid naar de overwinning geleid en een jaar later legt hij zelf de eerste steen voor de stad die de naam van zijn geboorteplaats in de Provence (La Valette-du-Var) zou krijgen: Valletta.
De huidige hoofdstad van Malta, met 7.000 inwoners de kleinste van Europa, ligt op dezelfde landtong als Fort Sint-Elmo. In Valletta verrijst in 1571 een prachtig paleis voor de grootmeester, dat tegenwoordig dienst doet als koninklijk paleis en als museum van harnassen en wapens.
De presidentiële garde staat weliswaar op wacht bij de hoofdingang van het Grootmeesterspaleis maar via een binnentuin kun je toch toetreden tot dit historische gebouw. Je kunt door de gedecoreerde gangen wandelen waar de ridders vroeger af en aan liepen en naar de harnassen kijken die langs de muren staan opgesteld.
In het aangrenzende museum ontdek je de uitrustingsstukken en bewapeningen van verschillende generaties kruisridders.
Niet ver van het grootste paleis van de stad wordt in 1573 de Sint-Janscokathedraal opgericht, een enorme kerk waarmee de Johannieters aan de wereld tonen hoe machtig en rijk zij wel niet zijn. Van buiten ziet de kerk er weliswaar ietwat sober uit, hetgeen voornamelijk wordt veroorzaakt door de afwezigheid van een grote koepel.
Uit angst voor weer een veldslag waarbij een opvallende koepel meteen als doelwit voor vijandelijke kanonnen zou dienen, is hiervan afgezien.
Maar de binnenkant van de kathedraal liegt er niet om. Het goud en de rijkdom spatten er vanaf. De kerk is gewijd aan de beschermheilige van de Johannieters: Johannes de Doper. Deze heilige zie je dan ook veel terug op de schilderingen.
Onder bijna 400 rijk versierde marmeren grafmozaïeken rusten ridders van weleer, terwijl de ene kapel van de verschillende langues (afdelingen binnen de orde) nog weelderiger is versierd dan de andere.
De 19e eeuwse anglicaanse Sint-Pauluskathedraal die hier niet ver vandaan staat valt met haar koepel mogelijk meer op dan de Sint-Jans. Dit gebouw kun je niet missen wanneer je aan komt varen vanaf de landtong Sliema. Deze kerk is gezien vanuit de zee dan ook enigszins beeldbepalend voor Valletta.
De ridders van de Maltezer orde verbleven voor een deel in auberges (herbergen). Elk van de acht langues beschikte over een auberge en de meest bekende is vandaag nog wel die van Castilië. Tegenwoordig is hier de premier van Malta gehuisvest.
Vlak bij dit paleis liggen de Upper Barrakka Gardens, van waaruit men kan genieten van een prachtig uitzicht over de Grand Harbour.
Tussen 1670 en 1698 bouwen de Johannieters het grootste fort van Malta: Fort Ricasoli. Het ligt tegenover Sint-Elmo. Samen bewaken deze twee vestingen de toegang naar de Great Harbour.
In een tijd dat in het grotendeels katholieke Europa de Roomse Inquisitie plaats vond, bleef Malta niet achter. Vanaf de 13e eeuw al trokken inquisiteurs er in opdracht van de paus op uit om ketters op te sporen. Het primaire doel van de Inquisitie was om mensen weer op het ‘rechte pad’ te brengen.
Marteling was geoorloofd om bekentenissen af te dwingen en regelmatig eindigde een ketter op de brandstapel.
Als de grootmeester 10 jaar na de slag met de Ottomanen besluit om de paus te vragen ook een inquisiteur naar Malta te sturen, valt dit niet bij alle ridders in goede aarde. De ridders zijn weliswaar katholiek maar sommigen, met name uit de noordelijke langues, hebben sympathieën voor de eveneens christelijke protestanten.
De eerste inquisiteur komt desondanks en betrekt een enigszins onopvallend paleis in het stadsdeel Birgu, in nabijheid van de Sint Lawrencekerk.
De Sint Lawrencekerk was de eerste kerk die door de orde in gebruik was genomen na de aankomst op het eiland en deze kerk vervulde een belangrijke rol totdat aan het eind van de 16e eeuw aan de overkant van de haven de nieuwe hoofdstad Valletta verrees.
De inquisiteurs die de broederschap op Malta onderzoeken hebben geen eenvoudige missie maar voor hen kan het wel een belangrijke stap betekenen in hun carrière. Van de 62 inquisiteurs die op Malta verblijven, vervullen 24 naderhand zeer hoge functies binnen de katholieke kerk. Twee ervan worden zelfs tot paus gekozen.
Het paleis waarin de afgezanten van de paus verblijven heeft meerdere functies. Ze wonen hier en de hele inrichting heeft tot doel om te laten zien hoe belangrijk de inquisiteur is, met een grote trap, ruime vertrekken en een indrukwekkende en dreigende schildering van het kruissymbool van de Roomse Inquisitie op het plafond.
Hiernaast worden in dit paleis verdachten opgesloten, ondervraagd en waar nodig ook gemarteld. Een paar vertrekken van dit paleis zijn nog immer te bezoeken. Hieronder vallen een kleine kapel, een slaapkamer en het tribunaal. In dit laatste vertrek werd door de inquisiteur recht gesproken.
Niet alle meubels uit het paleis stammen daadwerkelijk uit die turbulente jaren maar de bezoeker krijgt desalniettemin een prima indruk van hoe het toen was. Ook gebruiksvoorwerpen en kledingstukken van de verschillende inquisiteurs worden hier geëxposeerd.
Ridders van de orde en andere verdachten werden opgesloten in kleine cellen en werden soms gelucht op een binnenplaats waar ze tevens gebruik konden maken van de latrine. Leden van de orde waren echter getraind in het vechten en accepteerden niet zomaar dat broeders werden opgesloten. Meer dan eens werden ze met geweld bevrijd uit het paleis.
Het gevangenisblok is te bezoeken en naast de verschillende cellen kun je de werk- en slaapruimte van de cipier bezichtigen, evenals wat marteltuig. Overigens is geen van de gevangenen hier ooit tot de dood veroordeeld.
Tussen de landtongen Sliema, Valletta en Birgu, die samen feitelijk de hoofdstad vormen, varen regelmatig boten heen en weer. Aan boord krijg je een prachtig uitzicht op de verschillende verdedigingsforten terwijl kerken hoog boven de stad uitsteken.
Eén van die forten is het stervormige Fort Manoel uit de 18e eeuw, dat op het gelijknamige eiland tussen twee landtongen ligt. Het werd gebouwd om de verdediging van Valletta verder te verstevigen.
De oude hoofdstad Mdina is na de oorlog met de Ottomanen niet geheel in vergetelheid geraakt. Het werd gespaard tijdens die oorlog omdat de Turken het stadje niet aan durfden te vallen, overtuigd als ze waren van een (niet aanwezige) overmacht aan manschappen binnen de oude muren.
Mdina wordt ook wel ‘de stille stad’ genoemd. Het mini-stadje ligt strategisch en na The Great Siege werd er nog veel in gebouwd.
De hoofdtoegang tot Mdina loopt over een stenen brug en via de Main Gate waarachter meteen links de Torre dello Standardo staat. Deze toren was vroeger van wezenlijk belang bij de verdediging van het eiland. Bovenin werd een groot waarschuwingsvuur aangestoken wanneer vijanden Malta naderden.
Daar pal tegenover staat het eind 17e eeuwse Palazzo Vilhena, een paleis dat voor de grootmeester werd gebouwd. Vandaag is het Museum of Natural History gehuisvest in het pand.
Nauwe straatjes voeren je door Mdina en eindigen bij de stadsmuren van waaraf je een prachtig uitzicht hebt over het eiland. De Kathedraal van Sint Pieter en Paulus werd aan het eind van de 17e eeuw gebouwd op de overblijfselen van de eerdere kerk die was verwoest door een aardbeving.
Hoe lang Mdina al bewoond is ontdek je wanneer je aan de rand van de stad de Domus Romana bezoekt, een oude Romeinse woning. De overblijfselen stammen uit de eerste eeuw voor Christus en zijn pas aan het eind van de 19e eeuw ontdekt. Al snel is er een gebouw neergezet om de fragiele vloermozaïeken te beschermen.
Op loopafstand van de oude hoofdstad, in het nabijgelegen Rabat, liggen de Pauluscatacomben, niet ver van de Sint Pauluskathedraal. Deze graven stammen evenals het oude huis uit de tijd van de Romeinen.
In lange onderaardse gangen met nissen werden tot de 4e eeuw na Christus de doden begraven. Het complex dat onder een stuk grond met een oppervlakte van 2.000 m2 ligt, is via allerlei ingangen toegankelijk.
De galerijen meteen na het bezoekerscentrum zijn groot en goed begaanbaar en geven een interessant beeld van hoe mensen in die tijd werden bijgezet, hun lichaam gehuld in doeken. Aan de overkant van de weg zijn nog vele andere en veelal kleine grafkelders te bezichtigen maar deze zijn beduidend minder eenvoudig te bereiken.
De Romeinen en de Johannieters hebben een duidelijk stempel gedrukt op het eiland. Maar wie verdrijft, wordt vroeger of later echter ook weer verdreven. In 1798 lukt de Franse generaal Napoleon waar Süleyman de Grote niet in geslaagd was.
Tijdens een verrassingsaanval met maar liefst 36.000 manschappen weet hij binnen twee dagen het hele eiland te onderwerpen. Hij heeft Malta nodig om zijn aanvoerlijnen voor de campagne in Egypte veilig te stellen.
Voor de kruisridders is deze nederlaag rampzalig. Napoleon heft de orde namelijk op. Na 268 jaar van overheersing worden de Johannieters van het eiland gestuurd. Napoleon beschouwt hun levenswijze als een feodaal stelsel dat niet past binnen zijn conceptie van de wereld.
Ook de inquisiteur krijgt twee dagen de tijd om zijn biezen te pakken en terug te keren naar Rome. Hiermee maakt de toekomstige Franse keizer een einde aan de laatste Roomse Inquisitie.
Napoleon zelf blijft maar zeven dagen op het eiland maar dat is voldoende om voor altijd zijn sporen achter te laten. Zijn soldaten blijven langer en maken zich schuldig aan plunderingen, waardoor veel historische rijkdommen uit Malta verdwijnen. De Franse bezetting duurt tot 1800, het jaar waarin de Britten van Malta een van hun koloniën maken.
Ook in de eeuwen hierna blijft Malta niet gespaard. Tijdens de tweede wereldoorlog zijn de eilanden wederom van strategisch belang. Zowel Duitsers als Italianen bombarderen Malta voortdurend. De moed van de bevolking en van de geallieerden die hier in die tijd gestationeerd zijn, wordt gememoreerd middels het oorlogsmonument bij de Lower Barrakka Gardens.
In Fort Sint-Elmo is een oorlogsmuseum gehuisvest waar de hele geschiedenis van het land nog eens wordt uiteengezet, met een nadruk op The Great Siege van 1556 en de periode 1940-1942. Binnen de muren van dit sterke fort kun je kijken naar verblijfsruimtes, de grote appèlplaats, vestingmuren en oude kerkers.
Sinds 1974 is Malta een zelfstandige republiek. De hoofdstad Valletta is in 2018 zelfs de culturele hoofdstad van Europa. Een citytrip is een letterlijke duik in de geschiedenis, vooral die van de kruisridders. Vrijwel elk oud gebouw in de hoofdstad is onlosmakelijk verbonden met de Maltezer Orde waar de bevolking zo trots op is.
De orde van hospitaalridders leeft overigens nog steeds voort, zelfs ver buiten Malta, ook al bezit het geen grondgebied meer. De voornaamste taak van de Orde van Malta bestaat heden ten dage uit liefdadigheidswerk en noodhulpverlening.
