×
Welkom Reisverslagen Reizen Boeken Blog Anders Reizen Contact

Stedentrip Warschau

Fietsen in het voetspoor van Captain Cook

Reisverslag: Albert Taco Molenaar
Foto's: Albert Taco Molenaar

De verwoeste binnenstad van Warschau is na de oorlog nauwkeurig hersteld. Ook veel paleizen zijn weer opgebouwd, maar meer dan voorheen domineren ruime parken en pleinen. En pal achter de gereconstrueerde gevels beginnen de communistische bouwblokken al.

Warschau is een stad van de Polen zelf, de sfeer in het oude centrum is ingetogen. Je ziet er bijna geen groepen buitenlandse toeristen met camera’s en gidsen. In de kerken is het niet zo druk als in die van bijvoorbeeld Praag. Integendeel, de kerken worden nog voor kerkdiensten gebruikt, zodat je er als toerist op zondag nauwelijks naar binnen durft te gaan.

In de Poolse hoofdstad is het verleden duidelijk aanwezig, in wat je ziet en in wat niet meer te zien is. Sommige wijken zijn in de Tweede Wereldoorlog geheel weggevaagd, andere werden zwaar beschadigd. In totaal werd een derde van de gebouwen in de stad geheel verwoest.

De Nazi’s hebben vooral de historisch waardevolle gebouwen planmatig vernietigd. Ze begonnen september 1939 al meteen met de belangrijkste culturele gebouwen: het Koninklijk Paleis en de Philharmonie. Februari 1940 ontvouwden ze een plan om Warschau in een Duitse stad te transformeren, waarin 100.000 Duitsers en enkele honderdduizenden Poolse slaven zouden moeten wonen.

Nog tragischer dan de verwoesting van gebouwen is het aantal burgers dat de dood vond. Woonden er in 1940 nog 1,5 miljoen mensen in Warschau, in 1945 waren dat er 650.000 minder. Naast 400.000 joden vonden zo’n 200.000 andere Polen de dood tijdens de oorlog.

De geheel verwoeste binnenstad is na de oorlog nauwkeurig hersteld, niet in de staat die ze in 1939 had maar veelal in een eerdere stijl. Zo kreeg de Johannes de Doper-basiliek in het centrum na de herbouw z’n middeleeuwse bakstenen uiterlijk terug, in plaats van het neo-gotische van voor de oorlog. Ook de beroemde markt en de directe omgeving daarvan binnen de oude wallen is herbouwd, evenals de nieuwe stad ten noorden ervan.

De winkelstraat Nowy Swiat is ook hersteld en ziet er eveneens anders uit dan in 1939. De gevels zijn uniformer en lager, wat de straat een wat saai uiterlijk geeft. Door de poorten van de gereconstrueerde gevels zie je duidelijk dat daarachter de nieuwbouw al begint.

Zodra je iets westelijk van het herstelde centrum komt, ervaar je wat hier de laatste 60 jaar heeft plaatsgevonden.

Het oude gedeelte houdt erg abrupt op en maakt plaats voor Stalinistische nieuwbouw, bijvoorbeeld langs de Ul. Gerenala Andersa. Dit soort boulevards is duidelijk mede aangelegd om ze voor parades te gebruiken.

Verder westwaarts, waar vroeger het joodse getto was, ligt nu een wijk met saaie flatblokken en veel groen. Alleen straatnamen als Mila en enkele gedenktekens herinneren nog aan het verleden.

Aan de Ul. Zamenhofa staat het gettomonument uit 1948, waar Brandt indertijd knielde. Op deze plek ontstond in april 1943 de opstand in het getto. Het enige originele en tastbare bewijs dat rest van het oude joodse Warschau is het kerkhof; een half verwilderd, groot bebost terrein ten westen van de wijk Muranów.

Het enige bouwwerk dat de nazi’s bewust hebben laten staan is de Augustinuskerk. Op foto’s uit 1945 staat de kerk eenzaam op een grote vlakte, nu staat deze tussen monotone flatblokken en grote bomen die het plein voor de kerk verduisteren. Het valt trouwens op hoeveel bomen er overal in de stad staan. Tussen de nieuw gebouwde flats is veel open ruimte waarop hoge bomen zijn geplant. Op zich mooi, maar hierdoor staan de flats erg in de schaduw en is het op de grond soms erg donker. Onder de bomen wil dan ook weinig groeien, zodat het op de grond vrij kaal en ongezellig is.

Parken en paleizen

De communisten voegden er een cultuurpaleis aan toe

Warschau is een groene stad met veel mooie parken. Deels bestonden die al voor de Tweede Wereldoorlog, zoals het Lazienkowski- park. In de lanen rond het Lazienki- paleis flaneren op zondag gezinnen, oude vrouwtjes, verliefden en een enkele verdwaalde toerist.

Sneltekenaars proberen een centje bij te verdienen, er is een openluchttheater en de terrasjes doen goede zaken.

Het Lazienki-paleis is van oorsprong een badhuis, dat in 1683 werd ontworpen door de Nederlander Tilman van Gameren. In 1764 kocht koning Poniatowski het, de trend volgend van de rijken om buiten de stad te gaan wonen. Koning Poniatowski liet het badhuis naar zijn eigen smaak tot paleis verbouwen. In de oorlog werd het verwoest en daarna weer herbouwd, zoals de meeste paleizen.

Het Saski-paleis werd echter niet herbouwd. Op de plaats waar het stond ligt nu een groot plein, het Pilsudskiego-plein. Van het paleis resteren alleen nog enkele poortjes, die sinds 1918 het graf van de onbekende soldaat vormen. Op de zuilen staan de namen van alle veldslagen waarbij Polen betrokken waren. Erachter ligt nog steeds de paleistuin, als zoveelste groene oase in de stad.

Warschau dankt haar open karakter deels aan de Tweede Wereldoorlog, maar voor een ander deel aan stedenbouwkundige ingrepen in de jaren vijftig. Het duidelijkst is dit te zien rond het Palac Kultury; ook een paleis, maar dan van de communisten.

Het reusachtige gebouw van het cultuurpaleis werd de Polen in 1952 door de Sovjet Unie geschonken. Het was meer dan alleen maar een cadeautje: een complete wijk moest ervoor tegen de vlakte, voorzover die na de Tweede Wereldoorlog nog overeind stond. Zo ontstond het grootste plein van Europa. Hierop kon men een gebouw neerzetten dat zich kan meten met de Amerikaanse wolkenkrabbers. De hal bij de liften ademt ook dezelfde sfeer als die in Amerikaanse officiële gebouwen, met grote luchters en strakke marmeren muren.

Het cultuurpaleis ligt ten zuidwesten van de oude stad, aan het Plac Defilad dat nu gebruikt wordt voor een grote markt. Deze wijk vormt het echte zakencentrum van Warschau.

De banken zijn er gevestigd, de belangrijkste winkels en het oerlelijke naoorlogse station met grote parkeerterreinen en fly-overs. Vanaf de dertigste verdieping van het cultuurpaleis heb je een mooi uitzicht op dit alles.

Originele vooroorlogse huizen zijn schaars in het centrum van Warschau. Van de vooroorlogse stad is nog wel wat over maar hiervoor moet je meer naar de buitenwijken, zoals Prozna iets ten noorden van het cultuurpaleis. Daar vind je nog voorbeelden van vooroorlogse woonblokken, al verkeren ze in vrij slechte staat. Ook de huizen langs de Al. Jeorzolimsie, aan de zuidrand van de vlakte waarop het cultuurpaleis staat, tonen nog iets van Warschau’s oude glorie.

Wilanow-paleis

Als enige niet verwoest geweest

Van de oude paleizen in Warschau is Wilanow het enige dat niet verwoest is geweest. Dit paleis ligt dan ook niet in het centrum maar aan de rand van de stad. We bezoeken het op een warme maandagochtend, nog voor de grote toeristenstroom op gang komt.

Het is een interessant paleis, gebouwd door koning Jan Sobieski, die in 1672 het Turkse leger versloeg. Van deze slag is in het paleis een maquette te zien. Na die overwinning werd de Turkse mode populair, wat je goed kan zien op enkele van de vele schilderijen in het paleis. Sobieski verzamelde deze schilderijen zelf. Het paleis en de tuinen zijn geïnspireerd op de Italiaanse villa’s (Wilanow is Pools voor Villa Nova) en werden ook door een Italiaan ontworpen.

In 1730 woonde August II van Saksen (bijgenaamd ‘der Starke’ ) in het paleis, waar hij ondermeer concerten organiseerde. Zijn hoofdresidentie was in Dresden, waar ook nu nog de gevolgen van zijn bouwwoede zichtbaar zijn. August had ook grootse bouwplannen in Warschau, waaruit het Saski-paleis is voortgekomen.

In Wilanow hangen nog steeds de schilderijen die Bellotto Canaletto in opdracht van August III van Dresden maakte. Ook in Warschau heeft hij het barokke stadsbeeld geschilderd, zoals te zien is in de catalogus van de Gemäldegalerie Alte Meister in Dresden.

Tenslotte zijn in het Wilanow-paleis unieke schilderijen te zien die bedoeld waren om voorop grafkisten te monteren. Ze hebben een zeshoekige vorm en dragen de beeltenis van de overledene.

Achterkant van de stad

De stadsrand is rommelig en chaotisch

Aansluitend op het bezoek aan Wilanow maken we een rondrit door enkele buitengebieden van Warschau. Vanaf Wilanow in het uiterste zuiden van de stad rijden we langs achteraf-weggetjes noordwaarts. Hier zie je echt de achterkant van de stad: smalle straten, meest ongeplaveid of geplaveid met van die typisch Poolse honingraattegels. Veel losstaande huizen met tuinen, elektriciteitscentrales, bedrijfjes, doe-het-zelfcentra. In Nederland vind je dit soort activiteiten ook aan de rand van de stad, maar hier is de stadsrand veel rommeliger en chaotischer, net als het algemene aanzicht van de stad.

Over Most Lazienkowski rijden we naar de overkant van de Wisla. Hier ligt een groot stadsdeel met naoorlogse flatwijken, vrij veel vervallen vooroorlogse huizen en een Russisch-orthodoxe kerk. Opvallend is dat beide stadsdelen ter hoogte van het centrum door maar liefst zes bruggen met elkaar zijn verbonden, terwijl er verder naar het zuiden en noorden geen mogelijkheid meer is om de Wisla over te steken.

Vanuit Warschau reisde Albert Taco Molenaar door naar Podlasië en Mazurië.

Zelf een reisverslag schrijven

De honderden reisverslagen op deze site zijn allemaal geschreven door reizigers zoals jij en ik. Ook jouw verslagen zijn welkom: over nieuwe bestemmingen, maar ook over bestemmingen waarover al verslagen op de site staan. We mailen je graag onze uitgebreide tips en aanwijzingen voor het schrijven en aanleveren van een reisverslag.
Ik wil zelf schrijven!
Banner Stem & Win
Banner - Stem & Win