De Camargue, de delta die tussen twee takken van de Rhône ligt, is een afwisselend moerassig natuurgebied met veel meren en lagunen. In deze Rhônedelta wordt zout gewonnen en rijst en wijn verbouwd. In het zoute water eten flamingo’s de kreeftjes waaraan ze hun roze kleur danken. Nog steeds voeden witte paarden en zwarte stieren zich met zeekraal die op de zoutvlakten groeit, al zijn de kudden niet meer zo wild als vroeger.
Vanaf vliegveld Marseille is het circa 1,5 uur rijden naar de Camargue, de circa 750 km² grote Rhônedelta. Bij Arles, een stad met veel romeinse overblijfselen die ook bekendheid geniet als woonplaats van Vincent van Gogh, splitst de Rhône in twee zijtakken: de oostelijke Grand-Rhône en de westelijke Petit-Rhône. Tussen deze twee takken van de Rhône en de Middellandse Zee ligt de Camargue, in het departement Bouches-du-Rhône in de regio Provence-Alpes-Côte d’Azur.
De Grand-Rhône mond bij Salin-de- Giraud in de Middellandse Zee en de Petit-Rhône bij Saintes-Marlies-de-la-Mer. Dit zijn de enige twee dorpjes in de Grande Camargue, die de Rhônedelta tussen de riviermondingen omvat.
Omdat het gescheiden is van het vasteland door de zee en de twee armen van de Rhône wordt de Grande Camargue wel als een eiland beschouwd. Ten westen van de Petite Rhône ligt de Petite Camargue ofwel Camargue Gardoise.
De Rhônedelta is een afwisselend gebied met moeras, meren, beken en steppen. Het gebied is overwegend vlak met maar enkele heuvels. Bossen zijn er ook niet veel maar de bosachtige stukjes zijn wel van belang voor de vogels en zoogdieren in het gebied. Ik zie tijdens mijn verblijf geen zwijnen, reeën en edelherten maar die zijn er wel. In Frankrijk wordt veel gejaagd en het grofwild laat zich daarom zeer zelden zien.
Door de ligging aan zee zijn de winters in de Camargue mild. Tijdens hete zomers biedt de zee verkoeling, net als de mistral. De mistral wordt gevormd door een uit het poolgebied afkomstige luchtstroming die tussen de bergwanden het Rhônedal richting de Golf van Genua waait. De mistral is soms erg krachtig maar maakt de hitte draaglijk. Bovendien verjaagt de mistral de muggen en steekvliegen die bij windstil weer voor overlast zorgen in de moerassen.
De witte paarden en zwarte stieren die traditioneel in de Camargue rondzwierven leven tegenwoordig niet meer in het wild maar binnen omheiningen en maken eerder deel uit van de folklore dan van de vrije natuur. De Camarguepaarden werden vroeger bereden door de gardian, veehoeders die kudden paarden en runderen bewaakten.
De stieren worden ook gebruikt voor de lokale variant op het stierenvechten, die riskanter is voor de stierenvechter dan voor de stier. De paarden zijn nieuwsgierig en komen naar mij toelopen. In plaats van veehoeders zijn het tegenwoordig vooral toeristen die er een ritje op maken.
Opvallend is de rijke en gevarieerde flora en fauna in dit gebied, hetgeen te danken is aan de eeuwig durende getijdenwerking en de overgang van zoet naar zout water. Het gebied is daardoor erg in trek bij vogels. De flamingo’s eten hier vooral kreeftjes en algen, waardoor hun verenkleed roze gaat kleuren.
De jonge flamingo’s zijn te herkennen aan een vaal wit kleed. Hoe ouder ze worden des te roder kleuren ze.
Niet alleen de natuur, ook het aantal landschappen is hier erg divers. Behalve voor de zoutwinning (Fleur de sel de Camargue) is de Camargue ook belangrijk voor de rijstteelt en de wijnbouw (o.a. Domaine de Montcalm).
Niet alleen de wilde witte paarden van de Camargue zijn inmiddels grotendeels getemd, dat geldt ook voor het landschap. Bedijkingen en irrigatiesystemen maken dat het gebied deels zijn wilde aanzien kwijt is en dat boeren landbouw kunnen bedrijven.
Maar de drassige, groene rijstvelden trekken ook veel zilverreigers aan. En er wordt veel energie gestoken in het behoud van de Camargue. Sinds 1970 heeft het gebied de beschermde status van een regionaal natuurpark: Parc Naturel Régional de Camargue. Opvallend zijn de zwarte wouwen die men in de Camargue op grote hoogtes ziet vliegen.
Ik hoor liever natuurgeluiden dan het toeteren van auto’s. Ik heb ook geen behoefte om het 115 kilometer verderop gelegen Marseille te bezoeken, qua inwonertal na Parijs de tweede stad van Frankrijk. Andere steden in de omgeving zijn Nîmes en Montpellier.
Ik ben hier niet gekomen om historische stadscentra te bezoeken of om urenlang op terrassen of het strand te bakken. Ik leg me specifiek toe op natuurfotografie en dat betekent veel rondtrekken en de tijd nemen om bijvoorbeeld macrofoto’s te maken.
Het hotel in de 12e eeuwse voormalige abdij in het plaatsje Franquevaux, 25 km ten westen van Arles, is een goede uitvalsbasis voor de fotografische trips. Ik geniet van de gastvrijheid en de rust van het platteland. Vergezeld van katten, zit ik heerlijk in de schaduw op het terras. ‘s Avonds klinkt het gekwaak van de boomkikkers in de sloot.
Het kanaal Canal du Rhône à Sète dat het meer Étang de Thau met de Rhône verbindt loopt door Franquevaux. Ook hier leven witte paarden en zwarte stieren op een farm. De jonge stieren worden gevangen en gemerkt door ruiters te paard. Joelende tieners die willen worden opgeleid tot stierenvechters helpen hierbij. Een jonge stier loopt in paniek een greppel in. Niet iedereen is gecharmeerd van dergelijke lokale gebruiken.
Hoewel niet volslagen ‘wild’, is er in de natuurparken in de omgeving veel te zien. Het mooist vind ik Le Parc Ornithologique de Pont de Gau in Saintes-Maries-de-la-Mer. Als er geen mistral is kan het hier erg heet zijn en is het handig een hoed te dragen.
Langs de meren lopen diverse goed begaanbare wandelpaden, soms over houten steigers. Er zijn diverse bruggetjes en picknicktafels en er is een terras waar frisdranken worden verkocht. Als er geen mistral is stikt het van de muggen en steekvliegen: neem dan een insectenwerend middel mee. Ook de zogenaamde zandvlooien kunnen een bron van ergernis zijn.
De vogels zijn hier gewend aan bezoekers en daarom niet zo schuw. Langs de paden zijn bijzondere libellen en waterjuffers te zien. Maar er zijn hier vooral veel roze flamingo’s te zien die foerageren in de waadplekken van de meren.
Flamingo’s eten pekelkreeftjes die ze met hun snavel uit het water zeven. Er zijn vooral veel flamingo’s te zien nabij de hoofdingang omdat ze hier gevoerd worden. Dit is ook de beste plek om flamingo’s te fotograferen.
Het gebied is ook erg in trek bij trekvogels en overwinteraars. Op een speciaal vogeleiland met bomen nestelen veel kleine zilverreigers, waarvan ik van nabij mooie foto’s kan maken. Tussen de zilverreigers zie ik ook blauwe reigers en soms een koereiger. De jonge vogels in de nesten zijn al flink aan de maat.
Mooi is het om van nabij het nestgedrag en de gevechten tussen de reigers te zien. Ook een blauwe reiger heeft hier een nest. De blauwe reiger is veel groter dan de zilverreigers.
Tevens zie ik in het natuurpark een beverrat zwemmen. Zijn omvang boezemt ontzag in: hij is wel een meter lang. Het dier staat op het menu in restaurants. Maar dan wel onder de naam ‘waterkonijn’.
De flamingo’s overheersen nu het beeld maar in het voorjaar zijn er in het park meer andere vogels te zien, waaronder ook ibissen.
Tussen het riet in het hart van de Camargue ligt Étang de Vaccarès, een meer van 6.000 hectaren. Het reservoir bevat zout en zoet water en speelt een belangrijke rol in de waterhuishouding van de Rhônedelta. Omdat het water zo ondiep is (minder dan 2 meter), de wind vrij spel heeft en omdat de zon er op brandt, is dit een effectief waterzuiveringssysteem.
Hier wordt jaarlijks vijftig miljoen kuub restwater afgevoerd dat afkomstig is van de omliggende rijstvelden. Een deel van dit water compenseert het water dat voordat er dijken waren tijdens overstromingen van de Rhône het gebied in stroomde.
Het bezoek aan het aan Étang de Vaccarès gelegen bezoekerscentrum La Capelière valt tegen. Er zijn wandelpaden langs rietkragen, over de heide en door het bos. Er staan enkele vogelobservatieposten maar er is weinig te zien.
Wel zie ik tijdens een wandeling in het bos een hazelworm. Ook hier staat het water dat in de zomer opdroogt erg laag. Waarschijnlijk biedt het voorjaar meer kansen om steltlopers te zien.
Ook bij het ongeveer 10 kilometer ten noordwesten van Vaccarès gelegen Étang du Scamandre zie ik helaas erg weinig vogels. Uit de wind is het erg heet rond het meer en de moerassen waarvan een deel bereikbaar is via vlonderpaden. Het is zaak voldoende flessenwater mee te nemen.
De zoutvlakten, die in de zomer opdrogen en barsten, zijn bedekt met zeekraal. De zwarte stieren en witte paarden eten dit graag. Omdat de laaggelegen vlakten in de winter onderlopen, vormen ze in de lente een ideaal leefgebied voor moerasvogels als grutto’s, oeverlopers en steltkluten.
De zeekraal en de zoutkristallen werden vroeger verbrand om soda te winnen voor de productie van zeep en glas. Aan het eind van de 19e eeuw werd plantaardige soda echter vervangen door fabriekssoda van zout. Maar nog steeds is de Camargue het grootste zoutwingebied van Europa.
Salin de Giraud (de zoutpan van Giraud) is het grootste zoutwingebied van Europa, met een jaarlijkse productie van één miljoen kubieke meter zout. De totale oppervlakte aan zoutwingebieden in de Camargue is ongeveer 13.000 hectaren.
Voorbij de een paar kilometer westelijk van Salin de Giraud gelegen 18 meter hoge vuurtoren Phare de la Gacholle uit 1882 loopt een pad door de duinen naar het strand. Vanaf een heuvel zie ik de vuurtoren in de verte en van nabij de typische roodgekleurde kunstmatige waterbassins en de witte zoutkragen op de dijkjes. De mistral veroorzaakt kleine stormen op de witte zoutbergen. Het water is hier zo zout dat er geen voedsel is voor de flamingo’s.
Tussen de vuurtoren en Salin de Giraud ligt enkele kilometers van de Middellandse Zeekust het Étang du Fangassier. Ook het bezoek aan Étang du Fangassier valt tegen. Het gebied staat, volgens de gids tot zijn ‘verrassing’, dit jaar droog. Bijgevolg zien we geen steltlopers, zoals kleine plevieren. We kijken uit op een grijze vlakte. Jammer.
Een kleine troost vormen de voorbij scherende visdieven en dwergsterns In de verte zie ik een roze lijn: dit is een kolonie broedende flamingo’s. De zeedijk (20 kilometer lang) en het broedgebied zijn niet toegankelijk voor (auto)verkeer.
De zeedijk perkt de getijdenwerking in en beschermt de bevolking en de landbouw in Camargue. Gevolg van de bedijking is dat de Camargue een deel van de vermaarde wildheid heeft moeten inleveren. Het zand van de duinen wordt op zijn plaats gehouden door palissaden.
Het bezoek aan de wilde branding van de Middellandse Zee is verfrissend. De lucht is strakblauw. Helaas zie ik geen amazones op rennende witte paarden op het strand. Vorig jaar zag ik de Middellandse Zee nog in Israël. Mooi om deze grote middelzee ook eens vanuit een ander perspectief te zien.
Op het brede strand oefen ik met tijdopnamen van de branding, hetgeen mooie foto’s oplevert. Het zand van het strand kan schadelijk zijn voor de bewegende onderdelen van de camera en de mistral maakt kleine zandstormen. Een bril moet de ogen beschermen. Terug in het hotel maak ik de apparatuur goed schoen met een blaaskwast.
In het nabij Arles gelegen natuurpark Marais du Vigueirat zijn ook vlonders aangelegd in het moerasgedeelte met rietkragen en poeltjes. In dit gebied ten noorden van de Rhône is het water zoet. Het aantal vogels dat ik hier en in de meren rondom zie valt ook erg tegen, wat mede samenhangt met het feit dat de flamingo’s in Le Parc Ornithologique de Pont de Gau regelmatig worden gevoerd (voor de toeristen) en hier niet. Ook speelt mee dat het water in de zomer ook hier lager staat en dat er dan minder vogels zijn dan in het voorjaar.
Wel mooi zijn de bruine muurhagedissen. Die zijn erg nieuwsgierig en steken soms hun kop door de openingen tussen de planken van de vlonders. Ook zie ik een zeldzame felgroene smaragdhagedis die direct van de vlonder het water in springt als ik aan kom lopen.
Moerasschildpadden zonnen op stenen en boomstronken in het water. Ze zijn soms moeilijk te zien tussen de dichte begroeiing. Als ze nat zijn dan zijn de schilpadden mooier van kleur en glanzen de groengestipte koppen in de zon.
Het even boven Arles gelegen natuurgebied Alpilles (de lage Alpen) in het departement Bouches-du-Rhône biedt een totaal ander landschap. Enigszins heuvelachtig met lichtgrijze kalkrotsen. Hier maakte Vincent van Gogh schilderijen. De sfeer van zijn schilderijen van velden, olijfgaarden en cipressen is nog terug te vinden. Tussen de hellingen door is er uitzicht op dalen met olijfboomgaarden en het stadje Saint-Rémy-de-Provence.
Het heldere beekwater in de Alpilles biedt de nodige verkoeling. Het geluid van de watervalletjes vind ik aangenaam. Er zijn bloemen en vlinders op de wildweiden, ondermeer dambordje en de zuidelijke citroenvlinder. Er leven eigenaardig genoeg geen giftige slangen in de Camargue.
Plaine de la Crau, een vlakte ten oosten van Arles, heeft ook een klaterende beek. Hier zie ik vooral libellen en waterjuffers en niet zozeer vlinders, zoals in de Alpilles. De koperen beekjuffer is een van de bijzondere libellen bij de beek. Oorspronkelijk was dit een dorre streek, waarvan de ondergrond bestond uit stenen, aangevoerd door de rivier de Durance.
Sinds de aanleg van het irrigatiekanaal Canal de Craponne in de zestiende eeuw wordt een deel van het gebied bevloeid. De rest van de Plaine de la Crau is nog steeds droog. Opvallend is het contrast tussen de beek en het omringende droge steppegebied Coussoul wat stenige vlakte betekent.
Hier kunnen geen bomen groeien omdat de bodem bestaat uit samengeperste kiezels met daartussen openingen waardoor het water meteen naar de diepte afvloeit. Enkele hopen kiezelstenen dateren uit de oorlog en dienden om de landing van vijandelijke vliegtuigen te dwarsbomen. Nu zitten er hagedissen.
Het enige wat hier groeit zijn wat pollen en struiken. De herders laten er hun schapen grazen. In de verte zie ik de lage schapenstallen op de vlakte.
Midden op de dag zoeken de schapen de beschutting van de bomen op. Later in het jaar trekken de schaapherders naar de hoger gelegen sappige weiden in de Alpen. Deze trektocht staat bekend als de Transhumance.
De Camargue biedt veel voor de natuurliefhebber en natuurfotograaf. Ook de rustzoeker komt hier aan zijn trekken. Het gebied is dunbevolkt en de landschappen zijn omvangrijk, zeker in vergelijking met die in Nederland. Ook mag men hier meestal vrij rondstruinen en zelfs in de beken lopen waar van nabij allerlei mooie libellen te zien zijn.
