Na een bezoek aan de Argentijnse en de Braziliaanse kant van de Iguazúwatervallen besluiten we een week door Paraguay te trekken, het derde land dat grenst aan Triple Frontera, het drielandenpunt bij de splitsing van de Iguazú en de Paraná.

Paraguay is een land waarvan wij niets weten behalve dat het er corrupt is en dat ze er goed kunnen voetballen. Tijd dus om te ontdekken hoe het land eruit ziet en hoe het er allemaal aan toe gaat.

Met de bus gaan we vanaf Foz do Iguaçu in Brazilië via de Vriendschapsbrug over de Paraná naar Ciudad del Este, inderdaad een stad in het oosten van Paraguay, pal tegen de grens.

We verlaten Brazilië zonder dat ons paspoort wordt afgestempeld, de bus rijdt in één keer door naar de Paraguayaanse douane. Als Nederlanders krijgen we daar zonder problemen een mooie ronde stempel in ons paspoort onder begeleiding van de woorden ‘bienvenidos en Paraguay’, welkom in Paraguay.

In de eerste straat van Ciudad del Este die we binnenrijden wemelt het van de straatverkopers. Contrabande, namaak van alles en nog wat, eettentjes en zomaar mensen die op straat rondhangen. De huizen tellen een of twee verdiepingen, er zijn brede straten met bomen, maar het is wel duidelijk een stad. Ciudad del Este is met circa 240.000 inwoners zelfs de tweede stad van Paraguay.

We lopen op een taxi af, die vlak achter de douane staat te wachten. We hebben nog geen Paraguayaanse guaranies, maar Braziliaanse reals worden gretig geaccepteerd. We worden afgezet bij hotel Munich, maar helaas zit dit vol, net als buurhotel Austria; zitten hier veel Duitstalige emigranten?

Dan maar naar een ander hotel in dezelfde straat, hotel Santo Domingo. Dit hotel heeft betere tijden gekend, maar voor ons is er gelukkig wel een 3-persoonskamer. Het is een heel gedoe om de sleutel in het slot te doen, een schroefje van het slot is er al uitgedraaid, maar het lukt toch om de kamerdeur te openen. 

Er zijn verschillende soorten stopcontacten die half in de muur hangen en enkele ongebruikte schakelaars. De douche hangt in het midden van de badkamer en het is niet duidelijk aan welke van de vier knoppen voor het water gedraaid moet worden; twee hangen er bijna aan het plafond en twee halverwege de muur, waarvan één knop niet werkt.

Bij het douchen word ik geëlektrocuteerd als ik aan het schuifje van de grote doucheknop draai om het water kouder te maken. Nooit aan dat schuifje zitten dus als de douche aan staat. Maar geen geklaag, we zijn in Paraguay, de mensen zijn vriendelijk en we hebben onderdak.

Voor het donker wordt willen we pinnen en eten. Volgens de receptionist is er twee blokken verderop bij de rotonde een pinautomaat. We lopen er heen langs straatbarbecues en opvallend veel kapsalons, maar we zien nergens een pinautomaat. Bij de Esso benzinepomp vragen we waar de ‘cajero automatico’ zit; die blijkt binnen in de shop te zijn. Vandaar ook de man met geweer buiten bij de shop, die bewaakt de pinautomaat.

Binnen is er airco en pinnen we een miljoen, lekker gevoel geeft dat om guarani-miljonair te zijn. Overigens kunnen we hier ook US dollars pinnen. Gelijk geven we een deel van ons kapitaal uit aan een voordeelmenu van anderhalve liter cola en 6 empanadas, waarvan de vullingen variëren van traditioneel carne en pollo tot queso.

Leonie, die vegetarisch is, neemt de kaasempanadas en ik kies voor kip en vlees. De vegetarische empanadas bevatten echter ook ham, dus ruilen we ze voor een broodje gezond dat met liefde wordt klaargemaakt. Als je iets vegetarisch wilt bestellen moet je hier dus niet alleen ‘sin carne’ zeggen, maar ook ‘no pollo’ en ‘no jamon’; kip en ham vallen niet onder vlees. Over alle empanadas en broodjes heen smeren we een dikke laag Acapulco-mayonaise.

De volgende morgen gaan we naar Itaipu Binacional, de grote dam in de Paranárivier tussen Brazilië en Paraguay. De gammele stadsbus (met sticker ‘ik rijd, maar Jezus is mijn gids’) zet ons af bij een kruising, waarvandaan we in gezelschap van vier Amerikanen naar het bezoekerscentrum lopen.

Een film geeft uitleg over de dam die de grootste waterkrachtcentrale ter wereld herbergt: 380 Eiffeltorens aan staal zijn erin verwerkt, 8,5 keer zoveel puin als is uitgegraven bij de Eurotunnel, beton dat zou volstaan voor de bouw van 210 Maracana stadions (het grootste voetbalstadion ter wereld in Rio) en 14.000.000 kW capaciteit. Er wordt hier genoeg energie opgewekt om aan 80% van de energiebehoefte van heel Paraguay plus aan 25% van de energiebehoefte van Brazilië te voldoen. De centrale is gezamenlijk eigendom van beide landen.

Ook zijn er zes nationale parken aangelegd na de bouw van de dam, ter compensatie voor de natuur die heeft moeten wijken voor de bouw. Er waren hier watervallen die nog indrukwekkender geweest moeten zijn dan die van Iguazu.

We krijgen een tour langs de dam, naar de machinekamer (één kilometer lang met acht turbines, we voelen ons alsof we in een James Bond film zijn beland) en over de dam naar de Braziliaanse kant, alles met een aircobus en gratis, sponsored by Itaipu. Men is erg trots op de dam, dat is wel duidelijk.

Het geld dat met de verkoop van energie wordt verdiend wordt deels weer teruggegeven aan de Paraguayanen; we zien het mooie busstation van Ciudad del Este dat door de firma Itaipu is gebouwd en ook is er een Itaipu-bank, een Itaipu-bus en Itaipu-water.

Van Ciudad del Este nemen we een bus naar Asunción, de hoofdstad van Paraguay die 320 km verderop in het westen van het land tegen de grens met Argentinië ligt. De busverbinding is goed, er zijn verschillende maatschappijen met elk een eigen bus. Samenwerking lijkt handig, maar is uitgesloten.

Passagiers nemen veel bagage mee; er worden zakken meel en suiker bovenop onze rugzakken gezet. Onderweg stappen mensen regelmatig in of uit, ook komen er diverse keren handelaren de bus binnen.

De vrouwen van de chipa zien er vrolijk uit. Ze dragen een grote mand op hun hoofd met een doek daaroverheen, waarin verse chipa zitten. Dit zijn maïsbroodjes in de vorm van een bagel, die ovenvers heel erg lekker smaken. We kopen er eerst eentje per persoon, maar kunnen de verleiding niet weerstaan er nog wat extra te kopen.

Het landschap is licht heuvelachtig, met af en toe wat bomen, maar vooral landbouw en veeteelt. Niet echt bijzonder, het zou zo ergens in België of Frankrijk kunnen zijn, behalve dan de iets andere planten.

Soms raken mensen iets kwijt, waait de rok van een vrouw omhoog of vindt er iets anders onverklaarbaars plaats. Dan wordt dit toegeschreven aan Pombero, een mannetje met een gemene kop die een centrale plaats inneemt in de volkslegenden van Paraguay. Poppetjes met zijn beeltenis zijn te koop bij folklorewinkels.

In het centrum van Asunción, tussen de Lidobar en het Panteón Nacional, waar de oorlogshelden van Paraguay liggen begraven, worden folders uitgedeeld van Lino, lijst 7. Het gaat hier om een kandidaat voor de presidentsverkiezingen, Lino Oviedo.

Als we foto’s maken van de politieke rally worden we uitgenodigd voor een praatje met Fabiola, de dochter van Lino. Zij gaat op voor gedeputeerde bij de verkiezingen, net als Oscar die we even later ontmoeten. Met vlaggen en trommels wordt de aandacht van passerende automobilisten en voetgangers getrokken voor de partij.

Bij Somos 1, een andere partij die honderd meter verderop campagne staat te voeren, worden zelfs clowns en steltlopers ingezet. Ook worden er T-shirts en fruit uitgedeeld aan voorbijgangers, maar dan moet je natuurlijk wel voor de goede partij stemmen.

‘Somos 1 is de partij van de rechts populistische Partido Colorado, de partij die al sinds jaar en dag aan de macht is’, zo vertelt Hicho ons. ‘Deze partij is corrupt, maar omdat ze de mensen iets geven tijdens de verkiezings­cam­pag­ne, zoals een T-shirt of een broek, winnen ze toch telkens de verkiezingen.’

‘Het is vreemd dat Paraguay zoveel armoede kent, want de grond is heel geschikt voor landbouw en veeteelt en de energie zou zelfs gratis moeten zijn met zo’n Itaipudam. Maar nee hoor, we betalen zelfs meer voor onze stroom dan de mensen in Argentinië.’

We verbazen ons over alle mensen die hier met een thermoskan over straat lopen of her en der in groepjes op het gras zitten en uit een rietje drinken. Als we bij een kraampje beter kijken zien we dat het kruidenthee is, die ze terere noemen.

Een jong meisje stampt lokale kruiden fijn in een vijzel en voegt er water en ijs aan toe. In een bekertje doet ze vervolgens Yerba Mate Kutubi, gedroogde kruiden, en daaraan voegt ze het kruidenwater toe. Het geheel drink je door een lepeltje dat ook fungeert als zeefje en rietje, zodat je de kruiden niet inslikt, wat ons maar moeilijk lukt. De thee is lekker, maar het drinken is lastig.

Om er helemaal bij te horen kopen we ook een thermoskan in leren huls, waar een geitenhoornen beker of zelfs bekers gemaakt van geitenpoten met een hoef als onderkant bij horen. Wij kiezen een gewone beker en een lepel-zeefje-rietje. Net als de andere mensen gaan we gewoon op een muurtje zitten en thee drinken. Sommigen hebben zelfs hun eigen krukjes meegenomen.

Verderop op het Plaza del Heroes staan tenten en is muziek te horen. We lopen erheen en zien groepen volksdansers klaarstaan om het podium te betreden. We gaan zitten en zien eerst een groep meisjes in witte jurken die zwierig dansen. Dan komen er jongens met zwepen en laarzen op de bühne, die de gauchos representeren.

Later wordt de stoere dans vriendelijker als ze met de meisjes samen gaan dansen. De meisjes dragen manden met fruit, chipa en kannen terere.

Na deze dans verschijnen er meisjes in oranje jurken op de dansvloer, die een fles op hun hoofd hebben. Wij vinden het erg knap dat ze met een fles op hun hoofd kunnen dansen, maar vinden het nog knapper als we zien dat ze er telkens een fles bij krijgen, bovenop de vorige fles.

Op een gegeven moment klimmen de jongens op ladders langs de kant, om fles op fles te stapelen. Een paar meisjes lukt het zelfs met een stapel van acht flessen op hun hoofd te dansen. Het applaus nemen ze met buigingen in ontvangst. Elke zaterdag om 12.00 uur houden ze op het Plaza del Heroes een voorstelling.

Asunción is tamelijk groot, met zo’n half miljoen inwoners. Het centrum is oud en vervallen, hoewel een paar panden zijn gerestaureerd. Er staan wat koloniale panden en veel kleinere huizen, appartementenblokken ontbreken eigenlijk in het centrum. De buitenwijken zijn nog groener dan het centrum, met grotere en nieuwere gebouwen. Veel rijke mensen wonen hier, er zijn zelfs winkelcentra en allerlei luxe restaurants.

Met een stadsbus gaan we naar het shopping centre Mariscal Lopez. Hier kun je alles kopen wat je zoekt en bovenin is een entertainment center en een bioscoop. André Rieu is hier populair, zijn cd’s liggen in rijen in de winkels.

Het contrast tussen arm en rijk is groot, maar wat ook apart is, is het contrast tussen centrum en buitenwijken, waar de periferie veel rijker oogt en beter verzorgd is dan het centrum. In ijssalon Quatro D kopen we lekker mburucaya (Guarani voor maracuya oftewel passievrucht) ijs.

Later drinken we een kop café con leche in Café Literario, waar allerlei boeken van Zuid-Amerikaanse auteurs in kasten langs de muur staan. Dit is een van de opgeknapte pandjes in het centrum van Asunción, zeker de moeite waard.

Onderweg van Asunción naar Encarnación, de place to be tijdens carnaval, zien we veel koeien grazen op de vlaktes en grote fabrieken waarin voedermaïs wordt verwerkt. Her en der zijn mensen aan het volleyballen of aan het kletsen met de buren. Encarnación ligt op 235 km ten zuidoosten van Asunción aan de grensrivier Rio Paraná, tegenover de Argentijnse stad Posadas.

‘s Avonds spreken we op het centrale plein van Encarnación (70.000 inwoners) een paar Paraguyaanse jongeren over de Duitse invloed in Paraguay. Eind negentiende eeuw zijn er al Duitsers naar Paraguay getrokken, die er onder leiding van de zus van Nietzsche een raszuiver Nueva Germania wilden stichten. Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel Duitse nazi’s (waaronder Mengele) naar Paraguay gevlucht, waar ze met open armen werden ontvangen door dictator Stroessner die zelf een Duitse vader had.

De meeste Duitsers stammen echter af van de mennonieten die zich hier in de jaren dertig van de twintigste eeuw als boeren vestigden in de centrale Chaco. Ze eigenden ze zich grond toe en gingen zich superieur aan de inheemse bevolking gedragen, wat hen niet in dank werd afgenomen.

De Duitsers hebben hervormingen in de landbouw gebracht, maar ook discriminatie en een nog grotere tegenstelling tussen arm en rijk. We zien blonde mensen, worden in het Duits aangesproken en ontdekken dat ze nog Duitstalige Evangelische Kirchen hebben in de streek rondom het zeer Duits klinkende Hohenau. Door deze idyllische streek rijden we per hobbelbus naar de Jezuïetenmissies.

Halverwege de achttiende eeuw waren er acht Jezuïetenmissies in Paraguay. Twee daarvan zijn goed bewaard gebleven nadat de Spanjaarden en Portugezen de Jezuïeten er in 1786 uit gooiden, te weten Trinidad en Jesus. Beide missies staan op de Unesco werelderfgoedlijst.

We verwachten een drukke toeristische plek, dit is toch wel het hoogtepunt van Paraguay. Maar niets daarvan, we zijn wederom de enige toeristen. Het is dan misschien geen hoogseizoen, dat ligt rondom de Semana Santa, de week voor Pasen, maar om helemaal in je eentje tussen de ruïnes rond te dolen is ook wat vreemd.

Beide missies hebben eenzelfde opzet, met een centraal plein, waarachter de hoofdkerk staat, daarachter de sacristie en aan weerszijden een school, huizen van de geestelijken en rondom het plein huizen van de inheemse bevolking.

De koloniale bezetters gebruikten de inheemse bevolking als slaven, terwijl de Jezuïeten juist met hen samenwerkten en hen zelfs bescherming boden. Dat was de reden van de expulsie in 1786. Wat er overgebleven is van de missies geeft een beetje inzicht in de geschiedenis. De ruïnes van Trinidad zijn groter, maar die van Jesus zijn beter bewaard gebleven.

Na een week in Paraguay verlaten we het land via de brug van Encarnación naar Posadas in Argentinië, waar we onze backpacktocht door Zuid-Amerika voortzetten. We hebben veel unieke dingen gezien in Paraguay, die we niet elders hebben gevonden.

Ook hebben we ontdekt dat de mensen reuze vriendelijk zijn en dat het loont om een uitnodiging om terere te drinken te accepteren, omdat je dan met de mensen in gesprek komt en de persoonlijke verhalen te horen krijgt. Zo hoorden wij over de verschillende politieke partijen die meedoen aan de verkiezingen, maar ook over de Duitse invloeden in Paraguay.

Dat er in Paraguay weinig toeristen komen komt enerzijds doordat het land niet heel veel te bieden heeft voor toeristen, anderzijds omdat het onbekend is wat er wel is. Om maar wat van onze ervaringen te noemen: de Jezuïetenkloosters, terere, pombero, volksdansen en de Itaipudam.

De Chaco, de grote vlakte in het noordwesten, herbergt bovendien veel wild en is ook een goede reden om naar Paraguay te gaan. Maar het meest aantrekkelijk vinden wij juist het feit dat er weinig toeristen zijn, dat je gezellig met mensen op straat kunt theeleuten en op die manier een land heel anders leert kennen dan via de standaard toeristenrondleidingen. Wij vinden dat het absoluut een aanrader is om tijdens een rondreis door Zuid-Amerika een paar dagen aan Paraguay te wijden.